Ξ|Ξ   GƯƠNG SÁNG ::. HỘI GÁI - DÂU - RỂ LƯU TỘC VN.
Đăng ngày 20/12/2011
E-mail     Bản in

Xuân Quỳnh và Chùm thơ xuân cho ba con nhỏ
Trong gia tài thơ của Xuân Quỳnh có một chùm thơ độc đáo, mang tên Chùm thơ xuân cho ba con nhỏ. Độc đáo, vì ta chưa hề gặp một trường hợp tương tự ở các tác giả khác, và đồng thời nó cũng là tiêu biểu cho hoàn cảnh riêng của Xuân Quỳnh. Thật có lý khi có nhà nghiên cứu đánh giá rằng: “Chùm thơ này đã nâng bản năng làm mẹ lên thành nghệ thuật làm mẹ”. Tôi muốn nhấn sâu hơn nữa rằng, ở đây không chỉ là nghệ thuật mà cái chính là tấm lòng. Một tấm lòng yêu thương tha thiết của tình mẫu tử dành cho “con anh, con tôi, con chúng ta”.

Xuân Quỳnh sáng tác chùm thơ này từ đầu năm 1975, khi chị mới sống cùng Lưu Quang Vũ trong thời gian khoảng một năm. Nhân vật chính trong các bài thơ là ba cậu con trai: Tuấn Anh, Minh Vũ, Quỳnh Thơ. Khi đó Tuấn Anh lên 8 tuổi, Minh Vũ (Kít) 4 tuổi và Quỳnh Thơ (Mí) chuẩn bị ra đời.

Có thể nói Xuân Quỳnh là một người mẹ tuyệt vời. Chị không những đã lo lắng, nuôi dạy, hy sinh tất cả cho các con như bao người mẹ khác, mà điều đặc biệt hơn là trong hoàn cảnh riêng của mình, chị đã có cách cư xử và thể hiện tình cảm một cách khéo léo, khiến cho ba đứa trẻ rất thương yêu và quấn quýt với nhau. Mặc dù chúng đều là những đứa trẻ nhạy cảm, hiếu động và có cá tính riêng khá mạnh mẽ.

Bài thơ thứ nhất Mùa xuân mừng con thêm một tuổi Tặng Tuấn Anh

Lại tới mùa xuân rồi 
Mừng con thêm một tuổi 
Chiếc khăn đỏ trên vai 
Mới quàng tươi roi rói

Con kể bao chuyện mới 
Về ngôi trường của con…

… Thương con mẹ lại nhớ 
Căn hầm hẹp trước kia 
Nước ngập và gió se 
Bùn lấm vào giấc ngủ 
Báo động rung đường phố 
Tiếng bom rền bốn bên 
Bám cổ mẹ suốt đêm 
Cánh tay con thì bé…

… Đã bao là thay đổi 
Hoa mấy độ ra hoa 
Đất mấy độ thêm nhà 
Con mấy lần thêm tuổi 
Chân trời xa xích lại 
Đường phố mình mở ra 
Gió đầu năm thổi qua 
Trên những hàng cây mới 
Bàn chân con mãi bước
Giữa mùa xuân thương yêu 
Mẹ lặng lẽ nhìn theo 
Chấm khăn quàng đỏ chói...

Chị Quỳnh sinh Tuấn Anh vào năm 1966, khi chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ đã lan rộng ra miền Bắc. Vốn thiếu vắng tình mẫu tử từ nhỏ, nên khi có Tuấn Anh, chị Quỳnh đã dành cho con tình thương yêu vô bờ bến. Chị bảo có con rồi mình trở thành người khác hẳn. Lúc nào cũng chỉ muốn lo lắng chăm chút cho con và cảm thấy thật hạnh phúc khi có “một con người bé nhỏ - vì mình mà buồn vui”.

Đối với Tuấn Anh, ngoài tình thương yêu, chăm sóc, chị luôn mang nỗi mặc cảm day dứt vì đã không dành được cho con một gia đình trọn vẹn. Khi Tuấn Anh học năm cuối cấp III, thấy con có năng khiếu ngoại ngữ, thích học tiếng Anh, chị đã hướng cho cháu thi vào Đại học Ngoại ngữ.

Khi Tuấn Anh thi đỗ vào khoa tiếng Anh chị mừng lắm, chiêu đãi cả nhà liên miên. Khi Tuấn Anh ra trường, chị lại đôn đáo lo xin việc cho con. Có một số nơi nhận cháu, nhưng rồi Tuấn Anh lựa chọn về làm việc ở Thông tấn xã Việt Nam theo lời giới thiệu của nhà thơ Vũ Duy Thông. Được một thời gian, Tuấn Anh chuyển sang làm công tác nhân đạo ở Hội Chữ thập đỏ Việt Nam. Hiện nay, Tuấn Anh là Giám đốc một công ty thiết kế đồ họa - in ấn - quảng cáo ở Hà Nội.

Đứa trẻ được sinh ra và lớn lên trong những ngày đạn bom ác liệt, nhân vật chính trong bao nhiêu bài thơ nổi tiếng của mẹ Quỳnh ngày nào (Tuổi thơ của con, Lời ru trên mặt đất, Khi con ra đời, Con yêu mẹ…) bây giờ đã là một người đàn ông thành đạt, có gia đình riêng yên ấm với 2 cậu con trai khôi ngô, xinh xắn. Trong ký ức của Tuấn Anh, mẹ mãi mãi là người phụ nữ tuyệt vời nhất. Mẹ đã sinh ra Tuấn Anh, đã làm tất cả để Tuấn Anh luôn được sống trong không khí đầm ấm, hạnh phúc của một gia đình tràn đầy tình yêu thương và nghệ thuật.


Gia đình Lưu Quang Vũ - Xuân Quỳnh năm 1987. Ảnh TL gia đình.

Xuân Quỳnh là người nói năng sắc sảo và hoạt bát. Chị có tài biến mọi chuyện dù nặng nề, nhạy cảm thành chuyện bông đùa, hài hước. Chị vẫn nói với bạn bè rằng: ngày tôi và ông Vũ lấy nhau, mỗi người đem theo một đống của “hồi môn” ương bướng và nghịch ngợm như quỷ sứ. Đó là hai cậu con trai trứng gà trứng vịt. Tuấn Anh thì có vẻ người lớn, tính tình kín đáo trầm lặng. Minh Vũ (Kít) còn nhỏ nên hiếu động, nghịch ngợm hơn. Căn cứ vào tính nết, đặc điểm và thói quen của từng đứa mà Xuân Quỳnh làm thơ tặng con. Bài thứ hai Cắt nghĩatặng Minh Vũ.

Thằng em thì hay hỏi 
Không kể chuyện như anh 
(Tuy con, má chẳng sinh 
Con vẫn quen gọi má) 
- Má ơi ai sinh cá 
Ai làm ra cái kem 
Đêm sao lại màu đen 
Ban ngày sao màu trắng?... 
- Ban ngày làm bằng nắng 
Màu xanh làm bằng cây 
Quả ớt làm bằng cay 
Tiếng ồn sinh tàu điện 
Gió trong con ốc biển 
Ghé tai nghe mà xem... 
A lại còn cái kem 
Thì làm bằng mùa rét 
Bông hoa làm bằng Tết 
Tết làm cho hương thơm 
Con làm bằng yêu thương 
Của cha và của mẹ 
Của bà và của ông 
Của má nữa - biết không? 
Con làm bằng tất cả!

Chị Quỳnh đã chăm nom, săn sóc Kít chẳng khác gì con đẻ. Có lẽ vì thế mà ngay từ khi mới 4, 5 tuổi, không cần ai bảo, cháu đã rất tự nhiên gọi chị Quỳnh làMá. Và điều quan trọng hơn là Kít đã chịu ảnh hưởng từ má Quỳnh rất nhiều trong tình cảm cũng như trong nhận thức cuộc sống.

Cũng giống như đối với Tuấn Anh, chị Quỳnh đã làm tất cả mọi điều để bù đắp cho Kít nỗi thiệt thòi vì cảnh bố mẹ ly hôn. Mùa hè năm Kít học lớp 2, cháu bị viêm ruột, rồi lại bị tắc ruột. Trong vòng chưa đầy một tháng cháu phải mổ hai lần. Sợ anh Vũ đàn ông vụng về làm đau con, tự tay chị Quỳnh lo mọi việc vệ sinh cho con. Khi Kít ra viện, về nhà, vết mổ chưa lành hẳn, hàng ngày má Quỳnh lại phải lau rửa, thay băng vết thương cho cháu.

Việc chị Quỳnh chăm lo cho Kít không chỉ đơn thuần là trách nhiệm mà còn bằng tình cảm thật sự từ đáy lòng. Chị có một kho chuyện vô tận về các trò nghịch ngợm, tinh quái và cũng hết sức ngộ nghĩnh của các cậu con trai. Chị thường kể lại một cách rất có duyên với vẻ thích thú của một người mẹ đang hạnh phúc. Các anh chị cùng làm việc ở cơ quan với chị Quỳnh… thường cảm thấy rất thú vị khi nghe Xuân Quỳnh kể chuyện về các con mình. Trong đó, những câu chuyện về Kít thường buồn cười hơn cả.

Chị kể có lần đưa các con đi ăn cưới, Kít vốn háu đói nên ăn uống “tự nhiên” quá khiến má Quỳnh phải “nhắc nhở”. Lúc ra về Kít dặn dò má một cách nghiêm chỉnh rằng: “Má ơi, khi nào cưới con má đừng mời ai, để con được ăn một mình cho thoải mái!”.

Những năm sau này, anh Vũ bận bịu nhiều với công việc sáng tác. Mọi việc học hành của các con chị Quỳnh phải đảm đương hết. Khi Kít thi đỗ thủ khoa vào trường Đại học Sân khấu Điện ảnh được đi học nước ngoài, chị mừng đến phát khóc. Chị thường dậy sớm chuẩn bị bữa sáng cho Kít kịp đi học. Thấy chị vất vả, anh Vũ bảo chị để con tự lo ăn sáng ngoài hàng. Nhưng chị bảo không yên tâm, sợ Kít bỏ ăn sáng ảnh hưởng sức khoẻ. Hơn nữa thấy má chăm sóc như vậy, con sẽ có ý thức phấn đấu, chăm chỉ học hành hơn.

Bài thơ thứ ba Con chẳng biết được đâu tặng Quỳnh Thơ được sáng tác khi cháu còn trong bụng mẹ. Ngày chị Quỳnh mang thai, cả nhà ai cũng mong con gái. Cha tôi đặt tên cháu là Quỳnh Thơ - với ý nghĩa là “bài thơ của Quỳnh”, cũng như trước đây ông đã đặt tên tôi là Khánh Thơ - tức là “bài thơ của Khánh” (mẹ tôi tên là Vũ Thị Khánh).

Khi cháu ra đời, tuy là con trai nhưng anh chị đều không muốn đổi tên khác, vẫn lấy tên là Quỳnh Thơ. Vì thích con gái, nên hồi Quỳnh Thơ (Mí) còn nhỏ, chị Quỳnh cho cháu để tóc dài, ăn mặc như con gái. Mí cũng có vẻ xinh xắn, đáng yêu như con gái. Da trắng, mắt đen láy, miệng cười tươi và có lúm đồng tiền giống mẹ. Mí ra đời, tình yêu và hạnh phúc của anh chị được nhân lên gấp bội phần.

Ngay từ nhỏ, Mí đã sớm tỏ ra là một đứa trẻ thông minh, tài hoa, có năng khiếu nghệ thuật. Mới 3 tuổi cháu đã vẽ rất nhiều tranh. Có bức dự thi đạt giải thưởng trong cuộc thi vẽ Thiếu nhi quốc tế. Năm 6 tuổi, cháu đã vẽ minh họa và vẽ bìa cho tập thơ Bầu trời trong quả trứng của mẹ Quỳnh. Lên 7, 8 tuổi Mí đã làm thơ, viết truyện đăng báo và đọc trên đài.

Có lần phóng viên buổi phát thanh Măng non phỏng vấn, Mí đã trả lời ngay không phải nghĩ ngợi lâu la gì: “Khi chưa biết chữ thì em thích vẽ. Nhưng khi đã biết đọc thì em thấy viết nói được nhiều hơn vẽ”. Đề tài của Mí là những điều gần gũi, quen thuộc như bà, bố mẹ, các đồ vật trong nhà. Các truyện ngắn của cháu như: Ngôi nhà bằng đất sét, Ấm trà Thạch Sanh, Cái đồng hồ gọi… thể hiện những suy nghĩ hồn nhiên, ngây thơ, ngộ nghĩnh qua một ngôn ngữ linh hoạt, tứ truyện rõ ràng, giàu tình cảm.

Năm 1985, Mí đã được Đoàn kịch Bộ Nội vụ (nay là Bộ Công an) mời đóng một vai kịch trong vở Nữ ký giả của bố Vũ. Cả khu tập thể ai cũng yêu quý cháu. Mí là niềm tự hào của cả nhà. Tuy được cả nhà yêu chiều nhưng Mí rất ngoan và chăm làm việc nhà giúp đỡ mẹ, biết quan tâm tới bà, tới bố mẹ và các anh.

Chị Quỳnh chăm chút từng bước phát triển của Mí và đặt nhiều hy vọng vào đứa con thông minh, tài hoa của mình. Những bài thơ về Mí của chị thật vui tươi, dí dỏm và tràn đầy tình thương yêu. Giá như “số phận” không bắt Mí đi theo bố mẹ, có thể chỉ một thời gian ngắn nữa, cháu sẽ nối nghiệp ông, nối nghề cha mẹ một cách xứng đáng.

Những bài thơ, những truyện ngắn dành cho thiếu nhi của Xuân Quỳnh đầy ắp những hình ảnh, những bóng dáng thân yêu của ba cậu con trai. Chưa biết những sáng tác ấy có tác động tới xã hội ở mức nào, nhưng giá trị nhân văn trong các tác phẩm đó đã có tác động rất lớn trong gia đình nhỏ của chị. Những đứa trẻ tuy không cùng cha mẹ sinh ra, nhưng đã vô cùng gắn bó thương yêu nhau. Dù rời xa cõi thế đã hơn 20 năm, nhưng mãi mãi mẹ Quỳnh của Tuấn Anh, má Quỳnh của Minh Vũ luôn là một hình mẫu cho các con về lòng nhân ái và các giá trị làm người.

Theo PGS.TS LƯU KHÁNH THƠ